Biraz da sema gösterilerinden bahsetmek istiyorduk. Bizim öğrendiğimize göre Hz. Mevlana bir gün çarşıda gezerken bir bilezik ustasının çekicinden çıkan tık tık sesini Allah Allah olarak duyuyor, aşka geliyor ve dönmeye başlıyor. Sema dönmenin buradan ortaya çıktığını duyduk. Acaba doğru mu?

Dönmek insanın tabii hareketi. Çocuk iki adım atar, döner. Sevinince döneriz. Birbirimizi kucaklarken döneriz. Dönmek bir coşku ifadesidir. Başka manevi ritüellerde de görebilirsiniz bu hareketi. Kızılderililer mesela, hem kendi etraflarında, hem de totemin etrafında dönerler. Duyduğunuz hikaye Ulu Arif Çelebinin menkıbeler kitabında var. Yalnız bilezik değil, altın inceltilirken çekiç seslerini duyuyor ve sema etmeye başlıyor. Hatta Hz. Mevlana’nın bu coşkusunu gören dükkan sahibi işçiye durmamasını söylüyor. Aslında altına çok da fazla vurulmaz inceltilirken, kırılır; ama o kadar hoşuna gidiyor ki onun bu coşkusu… Hz. Mevlana aslında çok coşkulu, keyifli bir kişiymiş, ama başka kalıplar içine sokmaya bayılıyor insanlar.
 

Sema dönmek bir ibadet şekli aslında. Bazı kimseler bunun bir gösteri halini almasının yanlış olduğunu düşünüyor. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Bizim 800. yıl projesinden önce başka bir projemiz vardı; Mevlevilerin sema ve müziğinin koruma konusunda. Bunu da önce Kültür Bakanlığı’na sunduk, daha sonra UNESCO da kabul etti. UNESCO’ya sunulan en kapsamlı proje gibi de bir ünvanı var hatta bu projemizin. Bunun üzerine UNESCO sema ve müziği korunması gereken miraslar listesine aldı. Devlet sahip çıkmalı. Bu bizim kültürümüzse, ki kültürümüz, korunmalı. Evet, sema bir ibadet şekli. Öncesinde abdest alınır, sonra meydana çıkılır. (Sağ el yukarı, sol el aşağı – Allah’tan alıp, kalp yoluyla, halka vermek. Sihke – nefsinin mezar taşı. Sarık belli bir seviyeye veriliyor. Tennure. Hırkası – nefsinin kabri.) Bir gösteri halini alması, asıl maksadına uymasa da işin vitrini. Bunlar sayesinde insanlar bilgileniyor. Bu sayede insanlar bir şeyler anlıyor, düşünüyor. Etkilenip din değiştirenler bile var.
 

Herkes semazen olabilir mi? Bayan semazen olur mu?

Hz. Mevlana kadınları çağırır, soru sorarmış, sema ederlermiş. Şeyhlik yapan kadın da var. Yani kadın semazen olmaz diye bir şey yok, ama örf ve adetlerimiz işin içine giriyor tabi. Biz 9 yaşındayken kardeşimle beraber sema öğrendik, sema dedesinden. Bir gösteri vardı, biz de çıkacaktık beraber ama sonra örf ve adetler dolaysıyla çıkmadım.
 

Sema öğrenirken ayağa çivi takılıyormuş duyduğumuza göre…?

Sema öğrenirken bir tahtanın üzerinde çivi gibi yuvarlak bir çıkıntı olur. Bu sol ayağın baş ve ikinci parmağı arasına konur ve tutarak dönülür. Tabi zamanla burası tahriş olacağı için çivinin üzerine tuz dökülürdü ki mikroplar ölsün.

Onca saat döndükten sonra semazenlerin nasıl başı dönmüyor?

Bu eğitimle gelen bir şey. Önce 180 derece döndürürler, kollar kapalı. Sonra biraz daha fazla, biraz daha fazla derken insan alışır. Ayrıca dönerken sol elin başparmağına bakılmalı. Ama bu da artık dejenere oldu. Ben bir tıp makalesinde okumuştum, bazı baş dönmesi yapan hastalıklarda kafa 35 derece yatırılırsa baş dönmesinin duracağı söyleniyor. Sema ederken de kafanın eğik olması önemli.

Mevlevilik bir tarikat. Tabi Müslümanlığa bağlı. Tam olarak Müslümanlığın nesi?

Mevlevilik Müslümanlıktan ayrı olamaz. Tasavvufta biraz daha işleri kolaylaştırmak var ama sonuçta aynı şeyleri anlatıyorlar, aynı şeyler söyleniyor. Ama ben şöyle düşünüyorum; bir tanesinde daha çok sevgi, aşk var. Mevlevilikte işin içine çok fazla sevgi giriyor. Bana öyle geliyor ki; biri şunu yaparsan seni seveceğim diyor, diğeri şunu yapmasan da seni seveceğim diyor.
 

Maddi dünyanın zirvesinde insanlar doyumsuz. Mutluluk arayışları içindeler. Ruhları aç. Bu açlık maneviyatla doyurulabiliyor. Bence Mevlevilikte insanlara ümit veren bir şey var. Bir kere insan önce kendi kendini sevmeye, kendindeki güzellikleri, güzel özelliklerini bulmaya teşvik ediliyor. Kendi iç güzelliklerinin farkına vardırıyor. Sende ne var? Bunu fark ediyor insan. Zaten kendini seven başkasını da seviyor, derken tüm dünyayı kaplıyor bu sevgi.

Hz. Mevlana’nın çok sevdiğim bir dörtlüğü var bunu anlatan: “Bir can vardır canında. O canı ara. Beden dağındaki güzel mücevheri ara. Ey dost …”

Sufizm nedir?

Sufizm farklı bir şey. Eskiden insanlar inzivaya çekilirlermiş. Meditasyon yapar ve yün giyerlermiş (yün üşütmez de terletmez de, çok güzel bir materyal o açıdan). Sufi yün demek. Bugün kendilerine sufi diyenler kendi dinlerini bırakmamışlar ama ruhları bir arayış içinde olduğundan pek çok öğretiyi birlikte yaşamaya çalışıyorlar, her şeyle ilgileniyorlar.

Günümüzde sufi müziği, yani tasavvuf müziği dediğimiz müzik bayağı popülerleşti. Sizce yeterince korunabiliyor mu?

Tasavvuf müziğinin korunması lazım. Çok farklı bir müzik, çünkü karşılıklı meşke, hoca ve talebe arasındaki meşke dayanıyor. Notayla olacak iş değil diyor bu işin bilenleri. Çok birebir bir eğitim. Günümüzde bu müzik yozlaştırılıyor. Ama o zaman da başka bir müzik oluyor, öyle değil mi? 
 

Çelebi ne demek?

Çelebi bizim soyadımız. Aslında “çalap” kökünden geliyor. Tanrı’yla ilgili, bilgili, manevi bilgisi çok olan, efendimiz anlamına geliyor.
 

Galata Mevlevihanesi’nin çok eskiden yapıldığını biliyoruz. Acaba biraz bu mevlevihanenin tarihinden bahsedebilir misiniz? Bir de İstanbul’da Galata’dan başka nerede Mevlevihane var?

Galata Mevlevihanesi Fatih zamanında 1400’lerin sonlarına doğru yapılmış. İstanbul’un ilk mevlevihanesi. Bunun dışında Zeytinburnu’nda Yenikapı Mevlevihanesi var. Burada restorasyon yapılıyor. Yaşayan bir müze haline getirmeye çalışıyoruz. Üsküdar’da da var bir Mevlevihane. Hep restorasyonlar yapılıyor, çeşitli projeler var. Amacımız buraları eskiden olduğu gibi birer kültür merkezi olarak kullanabilmek.

Galata Mevlevihanesi’nde her Pazar sema gösterileri oluyor. Kadın erkek beraber olan gösteriler de oluyor arada. Canlı müzik var. Orkestraya “mıtrıp” deniyor.

Açıkçası biz Mevlana’ya ve Mevleviliğe çok fazla ilgi olmayışından yakınmanızı bekliyorduk. Ama anladığımız kadarıyla durum pek de böyle değil…?

İlgi var. Özellikle de yurt dışından.
 

Günümüzde Mevlevi olmak ne demek? Mevlevi olunabiliyor mu hala? Dediğiniz gibi yalnızca bir kültür mü?

Devir öyle bir devir ki, iş güç arasında koşullar ve zaman bunu uygun kılmıyor. Artık sadece bir kültür olarak bakılması ve benimsenmesi lazım.

Eskiden Mevlevihanelerde eğitim verilirmiş. Müzisyenlerin %99’u Mevlevihanelerde yetişmiş. Hattatlar ve diğer sanatçılar da aynı şekilde.

Bana bazen soruyorlar, nasıl Mevlevi olunur diye. Ben de onlara Mevlevi olunmaz, Mevlevi doğulur diyorum. Herkesin içinde bu duygular var, ama açığa çıkartmaya talip olmak gerek. İnsanlar kendi kendilerini arıyorlar. Aslında her şey huzur ve dengeyle ilgili. Maddi hayat ve manevi hayatı dengelemekle ilgili.

Sizce Mevlana’nın değerleri günümüzde doğru bir şekilde yaşatılabiliyor mu? Yozlaşıyor mu? Gençler sahip çıkıyor mu?

İşte bu yılı Mevlana yılı etmenin güzelliği de bu. Sizin gibi gençler öğreniyor. MEB kitaplar hazırlattı, okullarda okutuluyor. Biz gençken Mevlana’nın adı bir kere geçmezdi kitaplarımıza. Biz Konya’ya giderdik törenler için; kimse anlamazdı ne için, nereye gidiyoruz, ne yapıyoruz…
 

Biz devletin bu konuyla çok fazla ilgilenmediğini düşünüyorduk. Öyle mi?

Devlet ilgili. Ama herkes Mevlana’yı yurt dışına anlatma telaşı içinde. Biz önce kendi milletimize anlatmalıyız. Kendimiz anlayalım ki başkalarına da anlatabilelim.
 

Özellikle gençler sahip çıkmalı. Geçen gün Kanal D’de Genç Bakış adlı bir programa katıldım. Abbas Güçlü’nün programı. İlk defa canlı yayına katıldım, çok heyecanlandım. Bir de ilk soruyu bana sordular, bir ben biliyorum ne kadar zorlandığımı. Belediye Başkanımız vardı benden başka. Kültür Bakanımız gelememiş, müsteşar bey geldi. Gençler sorular sordu, biz de cevaplamaya çalıştık. Ben de gençlere bir soru sordum. Dedim ki, gençlere nasıl ulaşılır? Biz ne yapalım ki gençlerin ilgisini çekelim? diye sordum. Bu sorum gazetelerde de çıktı. Bana yalnızca bir tane e-mail geldi bu soruma cevap olarak- Balıkesir’den genç bir bayan, Eskişehir’den. Birkaç şık önermiş, yarışmalar yapılsın vs. Büyükler film yapılsın diyor. Çizgi film yapılsın diyor. Balıklar çıkmış Mevlana’yı anlatıyor. Çağrı kalitesinde bir film yapılmalı yapılacaksa. Herkese ulaşabilmeli.

Siz aslında çok bilgilisiniz, sorularınız çok iyi. Bazı gazeteciler var, röportaj yapmaya geliyorlar, o kadar bilgisizler ki.

Mevlana’nın torunu olmak nasıl bir duygu?

Mesuliyetli bir şey. Bir çocuk doğduğu zaman ona bir mücevher veriliyor. Ben bunu ona benzetiyorum. Bu mücevheri kırmamak, kaybetmemek, kirletmemek gerek. Bunu taşımak çok büyük bir haz, keyif ve onur olduğu gibi çok büyük bir sorumluluk getiriyor.
 

Ben doğduğumdan beri bizim evde bu konular konuşuluyor. Nasıl bir doktorun evinde tıp konuşulursa, bizim evde de Mevlevilik konuşulurdu. Ben de ister istemez duyuyor ve biliyordum. Şimdi bildiklerimi paylaşmak istiyorum. Biliyorum demiyorum. Kendimce anlatıyorum.

Teşekkür ederiz efendim.